23 februari 2023

Onredelijke algemene voorwaarden

Categorie: Algemene voorwaarden

Art. 6:240 BW ziet op vorderingen die er toe strekken om ‘bepaalde bedingen in bepaalde algemene voorwaarden onredelijk bezwarend’ te verklaren. Deze collectieve actie betreft een (preventieve) ‘abstracte toetsing’ van algemene voorwaarden die een gebruiker van algemene voorwaarden wil gaan toepassen op overeenkomsten. De toetsing vindt plaats los van een concreet geschil tussen een gebruiker van algemene voorwaarden en diens wederpartij in de zin van art. 6:231 BW. Zij kan preventief plaatsvinden, dat wil zeggen voordat de algemene voorwaarden daadwerkelijk worden gebruikt. Hanteert de gebruiker jegens wie het hof uitspraak heeft gedaan het beding toch, dan geldt dat beding als vernietigbaar (art. 6:243 BW).

Belangenvereniging kan algemene voorwaarden aan rechter voorleggen

De regeling beoogt volgens de wetsgeschiedenis in de eerste plaats te verzekeren dat collectieve belangenbehartigers met opstellers van algemene voorwaarden in onderhandeling kunnen treden. Daarom stelt art. 6:240 lid 4 BW voorafgaand overleg over de (nieuwe) algemene voorwaarden als vereiste voor de ontvankelijkheid van de vordering. Dat overleg vindt dan plaats in de wetenschap dat een gang naar de rechter tot de mogelijkheden behoort. Het geding gaat tussen enerzijds een representatieve belangenorganisatie als bedoeld in het derde lid en anderzijds de gebruiker of diens brancheorganisatie als bedoeld in het tweede lid van art. 6:240 BW. Het kan bijvoorbeeld gaan om een geding tegen een gemeente in verband met door deze gehanteerde erfpachtvoorwaarden. In 1003-1006 Rv staan enige bijzondere proceduregels voor een op de voet van 6:240 BW en 6:242 BW ingestelde vordering.

Toetsing algemene voorwaarden op verzoek belangenorganisatie

Het Gerechtshof Den Haag toetst of het beding onredelijk bezwarend is. Aan de uitspraak van het hof, dat een beding onredelijk bezwarend is, kunnen worden verbonden (a) een verbod van het gebruik van de door de uitspraak getroffen bedingen of van het bevorderen daarvan, (b) een gebod om een aanbeveling tot het gebruik van deze bedingen te herroepen en (c) een veroordeling tot het openbaar maken of laten openbaar maken van de uitspraak (art. 6:241 lid 3 BW). Het Gerechtshof Den Haag kan in zijn uitspraak aangeven op welke wijze het onredelijke karakter van de bedingen waarop de uitspraak betrekking heeft, kan worden weggenomen (art. 6:241 lid 4 BW).

Onredelijke algemene voorwaarden

De collectieve actie van art 6:240 BW is gericht op het bestrijden van (onredelijke)bedingen in algemene voorwaarden die (i) reeds zijn en/of nog zullen worden gebruikt door (ii) de aangesproken gebruiker van de voorwaarden. Daarbij geldt (iii) de eis dat het gaat om algemene voorwaarden die worden gebruikt of bestemd zijn om te worden gebruikt in overeenkomsten met personen wier belangen worden behartigd door de eisende rechtspersoon (vereniging of stichting) die, kort gezegd, ten doel heeft de behartiging van belangen van consumenten (lid 3). Bijvoorbeeld de Consumentenbond, een huurdervereniging, een bewonersvereniging, Vereniging van Eigenaars, een brancheorganisatie, e.d.

Rechter beoordeelt onredelijke bedingen

Deze actie kan niet strekken tot (iv) vernietiging van de onredelijk bezwarende bedingen − het gaat om een (preventieve) abstracte toetsing van bedingen in bepaalde algemene voorwaarden en niet om het gebruik ervan in concrete rechtsverhoudingen − maar wel heeft de uitspraak juridische werking ten gunste van derden omdat erdoor getroffen bedingen binnen de door art. 6:243 BW bepaalde grenzen door de wederpartijen van de gebruiker kunnen worden vernietigd. Deze actie kan wel strekken tot onder meer (v) een verklaring voor recht dat een beding onredelijk bezwarend is.

Vernietiging onredelijke clausules in voorwaarden

Voor algemene voorwaarden die al van toepassing zijn geldt een andere wettelijke regeling. Degene die meent dat een of meer bedingen onredelijk zijn kan een beroep doen op afdeling 6.5.3 BW. Een beding kan onredelijk bezwarend zijn als het op de zwarte lijst staat of op de grijze lijst. De rechter kan een dergelijke beding in de algemene voorwaarden vernietigen. Daarnaast kan ook sprake zijn van oneerlijke bedingen als bedoeld in de EU richtlijn oneerlijke bedingen in consumentencontracten. Die richtlijn moet de rechter ambtshalve toepassen in een consumentenzaak.