Er geldt een beginselplicht tot handhaving bij overtreding van de wet, overtreding van een bestemmingsplan of overtreding van vergunningvoorschriften. Een bestuursorgaan zoals een gemeente kan door controle een overtreding vaststellen of na een klacht of verzoek tot handhaving. In dit voorbeeld gaat het om een overslag bedrijf vanonder meer gevaarlijke stoffen met een milieuvergunning met diverse vergunningvoorschriften. Bij controle door de gemeente blijkt dat het bedrijf niet voldoet aan de vergunningsvoorwaarden en ook zelf vast van plan is niet al die voorzieningen te treffen die nodig zijn om de vergunning na te leven. Het bedrijf doet het verzoek om de bestaande situatie te gedogen. Dwangmiddelen zijn door de Gemeente niet toegepast. Lees ook: gedogen gemeente. En dan gaat het fout; er ontstaat een ernstige brand op het bedrijventerrein. Diverse omliggende bedrijven lijden schade en hun verzekeraars moeten deze schade vergoeden. De verzekeraars dagvaarden de gemeente voor de rechter omdat deze de vergunningsvoorwaarden niet heeft gehandhaafd. Lees ook: schadevergoeding overheid.
Kan gemeente afzien van handhaving bij overtreding wet of regelgeving?
De gemeente voert allerhande verweren om aan aansprakelijkheid wegens onvoldoende handhaving te ontkomen. De Gemeente c.s. brengen onder meer naar voren dat de brand niet is ontstaan als gevolg van de overtreding van de vergunningvoorschriften. De rechter oordeelt daarover dat de brand is veroorzaakt en vervolgens in aanmerkelijke mate is vergroot doordat het bedrijf de vergunningvoorschriften heeft overtreden. Ook tussen de overschrijding van de voorschriften in de vergunning en het verloop en de omvang van de brand bestaat naar het oordeel van het hof oorzakelijk verband. Dat causaal verband tussen de oorzaak en de schade is een vereiste om tot vaststelling van een onrechtmatige daad van de overheid te komen.
Wanneer is niet handhaven gemeente onrechtmatig gelet op beleidsvrijheid?
De rechter stelt voorop, dat aan de Gemeente een ruime mate van beleidsvrijheid toekomt bij het bepalen of, hoe en wanneer zij handhavend wensen op te treden. Dat geldt ook wanneer zij eenmaal een overtreding van vergunningvoorschriften hebben geconstateerd. De burgerlijke rechter zal, aan de hand van hetgeen is komen vast te staan en de stellingen van beide partijen moeten beoordelen of het doen en laten van de Gemeente al dan niet in overeenstemming is met de algemene beginselen van behoorlijk bestuur, in het bijzonder de verplichting tot belangenafweging en het evenredigheidsbeginsel (artikel 3:4 van de Awb). Het Gerechtshof is in hoger beroep van oordeel dat de Gemeente geen blijk heeft gegeven van een voldoende inzichtelijke belangenafweging en dat de belangen van degenen die door de vergunning worden beschermd, door het onvoldoende voortvarend en niet dwingend optreden van de Gemeente onevenredig zijn geschaad ten opzichte van het belang van vergunninghouder bij voortzetting van haar onrechtmatig handelen.
Niet handhaven overtreding maakt gemeente aansprakelijk
De gemeente had volgens de rechter acht moeten slaan op alle betrokken belangen en dus mede op de belangen die gediend worden door de preventieve taak van de Gemeente op grond van de Brandweerwet 1985, waaronder de bescherming van de belangen van de bedrijven die hun goederen in de loodsen hadden opgeslagen. Bij de uitvoering van hun handhavende taak heeft gemeente gehandeld in strijd met de algemene beginselen van behoorlijk bestuur door niet adequaat te reageren op aan hen bekende ernstige en acute gevaren. Zij hadden daaraan gewicht moeten toekennen, omdat die belangen mede door het adequaat handhaven van de brandveiligheidsvoorschriften in de milieuvergunning konden zijn gebaat. Nu niet is gebleken van een toereikende belangenafweging, is de Gemeente ook tegenover de hier bedoelde verzekeraars voor de schending van deze zorgvuldigheidsnorm aansprakelijk. Aldus blijkt onvoldoende handhaving door en gemeente die tot schade leidt die de gemeente moet vergoeden. Ook het laten bestaan van een gedoogsituatie kan voor een gemeente riskant zijn.
Gerechtshof Amsterdam, 22 maart 2011, ECLI:NL:GHSGR:2011:BP8578