Onrechtmatige publicaties? Smaad? Laster? Balanceren tussen de vrijheid van meningsuiting en de aantasting in de eer en goede naam

Schering en inslag zijn de inmiddels dagelijkse nieuwsberichten waarin wordt aangekondigd dat journalisten, bloggers, politici of “BN’ers” onderling elkaar voor van alles en nog wat uitmaken en beschuldigen. Om vervolgens moord en brand te schreeuwen dat er sprake is van smaad, laster, inbreuk op de persoonlijke levenssfeer en ga zo maar door.

Op nationale tv wordt beweerd dat een voetbaltrainer in het verleden “grimmige deals” heeft gesloten, een rancuneuze ex beschuldigt een volkszanger van een jarenlange coke-verslaving, een juicekanaal omschrijft de moeder van een volkszanger als een ‘gecremeerde kroket’, en zo gaat het maar door.

Maar waar ligt nou de grens tussen aan de ene kant het o zo belangrijk gevonden recht op de vrijheid van meningsuiting, en anderzijds het recht op de eerbieding van de persoonlijke eer en goede naam?

Botsing tussen twee grondrechten

Allereerst is het belangrijk te weten dat deze twee grondrechten geen hiërarchie kennen. Bij de botsing van de vrijheid van meningsuiting en het recht op bescherming van eer en goede naam, zoals in al de genoemde voorbeelden het geval is, gaat het over een botsing van twee hoogwaardige en in beginsel gelijkwaardige belangen. Deze moeten worden afgewogen aan de hand van alle relevante omstandigheden van het geval. Ofwel: de belangenafweging.

Hoe gaat de rechter om met deze belangenafweging?

Een kleine opsomming van het door de rechters gehanteerde juridisch kader en de daarin door de jaren heen ontstane handvaten:

1. De aard van de gepubliceerde verdenkingen en de ernst van de te verwachten gevolgen voor degene op wie die verdenkingen betrekking hebben. Worden er misstanden aan de kaak gesteld? Is het de persoon die de uitspraken doet enkel te doen om de reputatie van de ander te schaden? Is er een commercieel motief voor het doen van de uitspraken?
2. De ernst – bezien vanuit het algemeen belang – van de misstand welke de publicatie aan de kaak beoogt te stellen. Gaat het om roddelpers/achterklap of een politiek schandaal? Hadden de aantijgingen ook op een minder kwalijke manier gebracht kunnen worden? Betreft het actuele maatschappelijke thema’s?
3. Betreffen het voornamelijk feitelijkheden of waardeoordelen? Dat onderscheid is van belang omdat waardeoordelen volgens vaste jurisprudentie een grotere vrijheid genieten en met name niet feitelijk bewezen hoeven worden. Bovendien hebben journalisten de vrijheid om te simplificeren en te overdrijven.
4. Publiek figuur. De grenzen van toelaatbare kritiek op publieke figuren zijn ruimer en er geldt een zekere drempel voordat sprake is van aantasting van de eer en goede naam.
5. Hoor en wederhoor. Hadden aangehaalde feitelijke onjuistheden op eenvoudige wijzen geverifieerd kunnen worden? Is er gevraagd om een reactie? Hoe is hiermee omgegaan?

Met bovenstaande handvaten weegt de rechter de belangen af.

Civielrechtelijk of strafrechtelijk?

Dan nog kort over het verschil tussen smaad en laster, en schending van de eer en goede naam. Dit laatste is een vorm van de overkoepelende “onrechtmatige daad” en behelst dus een civielrechtelijke procedure. Bijvoorbeeld door het starten van een kort geding. Een kort geding is in verre weg de meeste gevallen waarin er sprake is van een aantasting in de eer en goede naam de juiste route. Je wil immers dat hetgeen waarvan je beschuldigd wordt, of waarvoor je uitgemaakt wordt, zo snel mogelijk wordt rechtgezet om de schade te beperking. In een dergelijke procedure kan een rectificatie geëist worden, of een schadevergoeding (hoewel dit meestal op weinig uitkomt).

Smaad en laster komen voort uit het strafrecht. Het verschil tussen smaad en laster zit hem heel kort in het feit dat smaad gaat over een aantijging die waar is en waarmee je opzettelijk iemands goede naam en eer aantast. Laster gaat over uitingen welke (naar alle waarschijnlijkheid) niet waar zijn. Het verspreiden van leugens om iemands reputatie te schaden. Voor zowel smaad als laster geldt dat aangifte vereist is. Je dient je dus tot de politie te wenden en vervolgens dient het OM brood in de zaak te zien.

In theorie zul je daarom eerder iets bereiken via de civiele route door het starten van een kort geding.

Neem contact op met Blenheim

Heb jij juridische vragen over dit onderwerp? Meld je dan bij Thomas Kriense.