Waterschade door grondwater of extreme regen – een juridische modderpoel

Grondwater is steeds vaker een probleem voor vastgoedeigenaren. Het reguleren van de grondwaterstand en preventie bij extreem weer is een steeds lastiger opgave geworden. Aansprakelijkheid voor waterschade ligt daarbij op de loer. Bij extreem weer zal de waterbeheerder echter niet snel aansprakelijk zijn, tenzij er fouten worden gemaakt die schade tot gevolg hebben. Ook kan een vordering niet toewijsbaar zijn als het causaal verband tussen de gedraging (of het nalaten) en de schade niet is komen vast te staan. Bij wateroverlast is het van belang per situatie goed te analyseren wat de oorzaken zijn van de grondwateroverlast. Dan kan worden gekeken naar het wettelijk kader. Ik deel daarom wat inzichten over juridische issues met waterschade.

Aansprakelijkheid voor overlast hoog grondwater is niet vanzelfsprekend

Hoog grondwater kan op allerlei manieren schade veroorzaken. Bloembollen kunnen verrotten, kelders kunnen onderlopen, wegen kunnen onbegaanbaar worden. Het is van belang om goed inzicht in de mogelijkheden voor schadevergoeding omdat per situatie dat kan verschillen. Het bevoegd gezag over het grondwater, niet overal dezelfde partij,  moet zorgvuldig beleid en beheer voeren over het peil van het grondwater. Ook moet goed gehandeld worden bij extreem weer. Bij onzorgvuldig of te laat handelen kan aansprakelijkheid ontstaan voor een waterschap of hoogheemraadschap. Maar ook degene die last hebben van de wateroverlast mag wat verwacht worden.

Het Gerechtshof ’s-Hertogenbosch bepaalde  in een uitspraak uit 2019 dat ‘van bewoners mag worden verwacht dat zij – indien nodig – de vereiste waterhuishoudkundige of bouwkundige maatregelen nemen om problemen als gevolg van een bepaalde grondwaterstand te voorkomen of te bestrijden.’ Dat ligt anders, volgens het Hof, als vaststaat dat de gemeente haar (grondwater)zorgplicht heeft geschonden.

Watertaken per 1 januari 2024 door Omgevingswet

Per 1 januari 2024 heeft de gemeente ook een grondwatertaak op grond van artikel 2.16, eerste lid, onder a, onder 2° Omgevingswet. Indien is voldaan aan alle 7 criteria van de grondwatertaak  dan moet de gemeente maatregelen treffen om de nadelige grondwaterstandgevolgen te voorkomen of te beperken.

• het betreft openbaar gebied
• treffen van maatregelen
• om structureel nadelige gevolgen voor de grondwaterstand
• voor de toegedeelde functies aan de fysieke leefomgeving
• zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken
• voor zover dit doelmatig is
• en niet tot de taak behoort van een waterschap, provincie of het Rijk

Meer over de grondwatertaak van de gemeente lees je hier. Daarnaast heeft de gemeente de verantwoordelijkheid voor riolering. In de omgevingsvisie geeft de gemeente aan hoe zij invulling geeft aan de grondwatertaak. Daarin kan opgenomen zijn wat de gemeente verstaat onder structurele gevolgen. In een waterprogramma of rioleringsprogramma kan de gemeente  vastleggen bij welke grondwaterstand sprake is van structurele nadelige gevolgen. De taken van het waterschap zijn beschreven in art. 2.17 Omgevingswet.

Waterschade door extreme regenval

Extreme regenval veroorzaakt ook vaak waterschade, maar dat leidt niet snel tot aansprakelijkheid van een waterbeheerder. Een voorbeeld. In een uitspraak van 2011 ging het om extreme, hoogst zeldzame regenval. Het bedrijf dat schade lijdt verwijt het Hoogheemraadschap (i) dat het niet tijdig is overgegaan tot aanpassing van het peilbesluit uit 1983 en (ii) dat het bij de uitvoering van de hem opgedragen publiekrechtelijke taak niet de redelijkerwijs van hem te verwachten zorg heeft betracht, waardoor het Hoogheemraadschap aansprakelijk kan worden gehouden voor de door de wateroverlast veroorzaakte schade. De rechter oordeelt dat met uitzondering van de maalstop,  het Hoogheemraadschap niet kan worden verweten dat het in 2001 en/of in 2005 niet adequaat heeft gehandeld. Het Hoogheemraadschap mag van de rechter aantonen dat het met het belang van de gedupeerde geen rekening heeft kunnen houden ten tijde van het afkondigen van de maalstop.

Nadeelcompensatie bij onevenredige schade wateroverlast

De rechter zal de specifieke feiten en omstandigheden in aanmerking nemen om te oordelen over de schade en aansprakelijkheid. In het algemeen geldt wel dat buiten het normale maatschappelijke risico of het normale bedrijfsrisico vallende, en op een beperkte groep burgers of instellingen drukkende – gevolgen van een overheidshandeling of overheidsbesluit niet ten laste van die beperkte groep behoren te komen, maar gelijkelijk over de gemeenschap dienen te worden verdeeld. Indien een bedrijf of burger derhalve onevenredig veel schade leidt door een maatregel van (bijvoorbeeld) het Hoogheemraadschap dan dient in beginsel deze schade vergoed te worden. Dat volgt uit het evenredigheidsbeginsel zoals vastgelegd in artikel art. 3:4 lid 2 Awb. Aan alle vereisten voor civiel aansprakelijkheid moet dan voldaan zijn.

Te lage grondwaterstand kan ook schade opleveren bijvoorbeeld voor een fundering op palen die droog komen te staan. Daarover deed de Hoge Raad in 2006 al eens uitspraak in een geschil tussen eigenaar van boerderij – afgebroken en opnieuw opgebouwd wegens verrotting van het bovenste deel van de houten fundering veroorzaakt door gedeeltelijke droogstand door een laag grondwaterpeil.

Vordering schadevergoeding mede afhankelijk van besluitvorming overheid

In het geval een Hoogheemraadschap speelt mee de formele rechtskracht van een besluit dat is genomen door het Hoogheemraadschap. Vaak maken belanghebbende geen bezwaar tegen zo’n besluit. Dat betekent dat als een peilbesluit is genomen voor de grondwaterstand en geen bezwaar of beroep is aangetekend de civiele rechter in beginsel uit moet gaan van de rechtmatigheid van dit besluit over de grondwaterstand. De rechter oordeelde mede van belang dat de bovenkant van de fundering was gelegen op -2,148 NAP, vrijwel op gelijke hoogte met het streefpeil, zodat de bovenkant van de fundering, bij iedere neerwaartse afwijking van het streefpeil, hoe gering ook, (verder) droog kwam te staan: als de bovenkant van de fundering op -2,148 NAP (en derhalve 2 mm boven het streefpeil) was gelegen, stond de fundering, ook bij een waterstand die exact met het streefpeil overeenstemde, reeds 2 mm droog. Ook los van de marge die het peilbesluit toestond, kon in de gedachtegang van het hof niet van het Hoogheemraadschap worden verlangd de waterstand in de hoogwatersloot voor de boerderij constant en precies op het niveau van het streefpeil te handhaven. De advocaat van de boer slaagde er dus niet in de aansprakelijkheid vastgesteld te krijgen.

Schade door besluit tot verlaging grondwaterpeil

Publiekrechtelijk besluiten kunne dus van invloed zijn op de mogelijkheid van vergoeding van schade. Bijvoorbeeld ook als het grondewaterpeil wordt verlaagd. Daar ging deze zaak over. Als het grondwater peil daalt en funderingspalen komen droog te staan dan kunnen deze rotten en moet vervangen worden. Peilaanpassing vindt periodiek bijvoorbeeld plaats vanwege de autonome daling van het maaiveld. De daaruit voortvloeiende schade behoort volgens het dagelijks bestuur tot het normaal maatschappelijke risico en komt voor rekening van de eigenaar. Deze kom in dit geval komt alleen voor een tegemoetkoming in aanmerking, indien hij extra kosten heeft moeten maken doordat hij de fundering ten gevolge van peilverlagingen eerder heeft moeten vervangen. Daarbij wordt het beleid gevoerd dat de eerste 2,5 jaar eveneens geacht worden tot het normaal maatschappelijk risico te horen. De schadecommissie heeft de vervangingskosten vastgesteld op € 75.000,00.

Onvoldoende beheer overheid leidt tot aansprakelijkheid

Slordig werk en onvoldoende maatregelen door de waterbeheerder zullen wel snel tot aansprakelijkheid kunnen leiden. Zeker als deze onzorgvuldigheden tot overstroming leiden met alle schade van dien. In een uitspraak van Rechtbank Amsterdam van 28 januari 2009 was sprake van aansprakelijkheid van het Hoogheemraadschap en een elektrotechnisch bedrijf voor de gevolgen van een overstroming als gevolg van het uitvallen van een noodpompinstallatie bij een waterzuiveringsinstallatie. Volgens de rechter  had het op de weg van het Hoogheemraadschap gelegen om in het bestek te laten opnemen dat in de noodpompinstallatie een sensor met koppeling naar het gemaal dient te worden geïnstalleerd, waarmee het risico van een overstroming had kunnen worden uitgesloten.  Dit geeft wel aan dat er een hoge mate van zorgvuldigheid wordt verwacht van een hoogheemraadschap of waterschap dat verantwoordelijk is.

Schade voor kwekers door wateroverlast

Ook gewassen en bollen zijn gevoelig voor de grondwaterstand. Dat bleek in een geschil tussen huurders van percelen grond (tulpenkweker) tegen waterschap (Hoogheemraadschap) over schade aan tulpenbollen wegens falend peilbeheer ( Hoge Raad, 29 februari 2008). De verantwoordelijkheid voor dat beheer, inclusief het niveau van de kwaliteit voor dat beheer, lag bij het Waterschap. In die verantwoordelijkheid had het Waterschap te meer aanleiding moeten vinden om naar aanleiding van de klachten van de bloembollentelers prudent op te treden. De rechter in eerste instantie wees een derde van de gevorderde schade toe. Het Hoogheemraadschap ging in hoger beroep en het gerechtshof verminderde de schadevergoeding nog eens met twee derde. De rechter had geen goed woord over voor het verweer van de advocaat van het Hoogheemraadschap om, nadat eerst gedurende twintig jaren geen aanmerkingen over het telen van bollen in de polder zijn gemaakt, vervolgens na een schade-evenement, waarvoor men wordt aangesproken, zich op het standpunt te stellen dat het telen van bollen uit waterstaatkundig oogpunt gezien risicovol is en dus eigen schuld meebrengt.

Kort en goed: schade door grondwater zal per geval bekeken moeten worden. De genomen besluiten door de waterbeheerder kunnen daarbij een rol spelen, maar ook de zorgplicht. Bij waterschade en schade door grondwater kunt u contact opnemen met het team vastgoed & overheid van Blenheim.