Begin dit jaar werd in een uitzending van het televisieprogramma Radar de groeiende macht van banken aan het licht gebracht (tv-uitzending 27 februari 2023). De overheid houdt namelijk steeds scherper toezicht op het nakomen van de verplichtingen van financiële instellingen onder de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Uit deze regeling volgt een verplichting tot het doen van cliëntenonderzoeken, te weten de Customer Due Diligence (CDD) ofwel Know Your Customer (KYC) onderzoeken.  Naar aanleiding van de – door de overheid opgelegde –  torenhoge boetes voor het niet naleven van deze verplichtingen, nemen banken deze cliëntonderzoeken steeds serieuzer. De daaruit voortvloeiende toenemende surveillance van banken brengt voor klanten verschillende gevolgen met zich mee, waaronder een stijging van het aantal opzeggingen van de bankrelaties.

Customer Due Diligence (Know Your Customer)

De CDD verplichting volgt uit de Wet op financieel toezicht (Wft), Wwft en Sanctiewet. CDD houdt hoofdzakelijk in dat ondernemingen en instellingen – zoals onder meer banken en verzekeraars – cliëntonderzoeken dienen te verrichten om te voorkomen dat zij cliënten bedienen of accepteren die gerelateerd zijn aan witwassen, het financieren van terrorisme, op een sanctielijst voorkomen of op een andere manier een integriteitsrisico vormen.

Allereerst brengen financiële instellingen de potentiële risico’s in kaart, waarbij onder meer rekening wordt gehouden met het soort cliënt (bijvoorbeeld een multinational of natuurlijk persoon). Een cliëntenonderzoek is dan ook risico-gebaseerd aan de hand van risico’s die bepaalde typen cliënten, producten, diensten, leveringskanalen, transacties en landen- of gebieden met zich meebrengen. Bij gevallen waar een hoger risico bestaat op witwassen of financiering van terrorisme worden extra maatregelen genomen. In dit kader zijn banken verplicht een zogenaamd CDD-beleid te voeren. De Nederlandse Bank (DNB) houdt toezicht op de naleving van de Wwft.

Mogelijke gevolgen

Om te voldoen aan de verplichtingen uit de Wwft dienen financiële instellingen na een risicobeoordeling een vereenvoudigd of verscherpt onderzoek uit te voeren. De identificatie en risicobeoordeling dienen eveneens te worden geactualiseerd. De volgende aspecten worden daarbij in ogenschouw genomen:

• De instelling dient de identiteit van de cliënt vast te stellen. De instelling zal moeten verifiëren of de verstrekte gegevens overeenkomen met de werkelijke identiteit van de cliënt.
• Daarnaast zal de instelling de ultimate beneficial owner (UBO) identificeren en maatregelen treffen om deze identiteit te verifiëren. Als de cliënt van de instelling een rechtspersoon is dient er inzicht verworven te worden in de eigendoms- en zeggenschapsstructuur van de cliënt. De eigendoms- en zeggenschapsstructuur moet kenbaar en begrijpelijk zijn.
• Het doel en beoogde aard van de zakelijke relatie moet worden vastgesteld. De zakelijke relatie en de transacties worden bovendien voortdurend gecontroleerd.
• Indien mogelijk zal er onderzoek gedaan moeten worden naar de bron van middelen die bij de zakelijke relatie of transactie wordt gebuikt.
•  Tot slot dient geverifieerd te worden of een cliënt ten behoeve van zichzelf of voor een derde optreedt. In dit laatste geval moet ook worden vastgesteld of de cliënt bevoegd is om deze derde te vertegenwoordigen.

Kort en goed: een gevolg van een cliëntenonderzoek is dat een financiële instelling gegevens opvraagt bij cliënten, zoals identificatiegegevens, een organigram, de aard van de bedrijfsactiviteiten, branchegegevens of de herkomst van bepaalde geldmiddelen.

Verder zijn er verschillende financiële sancties die opgelegd kunnen worden als gevolg van een uitgevoerd cliëntenonderzoek. Enkele voorbeelden daarvan zijn: een gebod tot het bevriezen activa, een verbod om rechtstreeks dan wel niet rechtstreeks middelen ter beschikking te stellen aan personen of organisaties, een verbod of restricties op het verlenen van financiële diensten bijvoorbeeld in de vorm van een opzegging van de bankrelatie. Verder kan de bank een cliënt ook registreren in het zogenaamde Interne- of Externe Verwijzingsregister, waardoor de toegang tot de financiële diensten wordt geblokkeerd. Deze registraties zijn soms lastig ongedaan te maken en kunnen geregistreerd blijven tot een periode van acht jaar. Van de instellingen wordt verwacht dat zij op basis van een gemaakte risico-inschatting zelf de maatregelen treffen die noodzakelijk zijn ter uitvoer van de sanctieregelingen.

Een laatste gevolg van een cliëntonderzoek is dat –  in geval van ongebruikelijke – transacties, deze gemeld dienen te worden aan de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-Nederland). Instellingen moeten dan ook aandacht besteden aan ongebruikelijke transactiepatronen en transacties die naar hun aard een hoger risico op witwassen en terrorismefinanciering met zich meebrengen. Banken kunnen een vragenlijst sturen waarbij toelichting wordt gevraagd bij deze – als ongebruikelijk aangemerkte – transacties.

Tips over hoe om te gaan met een cliëntenonderzoek

Aangezien de bank aan haar bestaande verplichtingen uit de Wwft moet kunnen voldoen, bent u verplicht om als rekeninghouder mee te werken aan een cliëntenonderzoek. Op grond van de Algemene Bankvoorwaarden zijn cliënten dan ook verplicht informatie te verstrekken die nodig is voor het uitvoeren van een cliëntonderzoek. Wanneer een cliënt weigert te antwoorden, dan wel onvoldoende antwoord geeft op een informatieverzoek, kan de bank de bancaire relatie opzeggen ingevolge artikel 35 van Algemene Bankvoorwaarden. Zonder bankrekening wordt het cliënten vrijwel onmogelijk gemaakt om nog deel te nemen aan het financiële verkeer.

Hoewel om bovenstaande redenen doorgaans het advies luidt om mee te werken aan een informatieverzoek van de bank, behoeven niet alle vragen van de bank altijd te worden beantwoord. Afhankelijk van de specifieke omstandigheden van het geval en de verhouding tussen de gestelde vragen en de doelstellingen van de Wwft en de Wft, zal beoordeeld moeten worden of het verzoek van de bank rechtmatig en bovendien proportioneel is. Daarnaast mag een bank gelet op haar maatschappelijke functie en de daaraan verwante zorgplicht, niet willekeurige gegevens van haar klanten opvragen. Wwft-instellingen dienen zich namelijk ook aan overige vereisten en beginselen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) te houden. Niet iedere vorm van gegevensverwerking is gerechtvaardigd. Zo dient de gegevensverwerking door een bank noodzakelijk te zijn en uw belangen behoren afgewogen te worden tegen het belang van de bank. Proportionaliteit en subsidiariteit zijn daarbij belangrijke principes. Enige inbreuk op uw recht van privacy dient in verhouding te staan tot het doel van de gegevensverwerking. Het is daarom verstandig om bij uw bank aan te geven als een vraag u niet rechtmatig voorkomt.

Het uitoefenen van een bevoegdheid tot opzegging is niet altijd toelaatbaar

Bij de opzegging van een bancaire relatie moet de bank in beginsel rekening houden met de belangen van de cliënt en mag deze niet zomaar de opzeggingsbevoegdheid uitoefenen. Het is mogelijk dat de uitoefening van deze bevoegdheid naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Het gebruikmaken van de opzeggingsbevoegdheid is alleen rechtsgeldig als de bank, gelet op de omstandigheden van het geval, naar redelijkheid tot de opzegging had kunnen komen. Daarbij dient rekening gehouden te worden met de onevenredigheid tussen het belang van de bank bij de uitoefening en het belang van een cliënt dat daardoor wordt geschaad.

Tips over wat te doen bij een opzegging

Door in te gaan op de verzoeken van de bank kunt u voorkomen dat uw bankrelatie wordt beëindigd. Als u niet aan de verplichting tot het beantwoorden van vragen kan of wil voldoen, dan bestaat namelijk de kans dat een bank de bancaire relatie opzegt. De opzegging van een bankrelatie begeeft zich in een spanningsveld tussen het waarborgen van de integriteit en de reputatie van een financiële instelling enerzijds en het belang van een cliënt om te beschikken over een betaalrekening anderzijds. Zoals besproken kan een bank daarom niet zomaar een bancaire relatie opzeggen. Het gebruikmaken van de opzeggingsbevoegdheid is niet rechtsgeldig als dit naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is. Verschillende factoren spelen een rol bij de afweging van een de bank bij het opzeggen van een bancaire relatie, zoals de toegang tot een girale betaalrekening en de bijzondere bancaire zorgplicht.

Is de bank voornemens uw bankrelatie te beëindigen of is – ondanks uw medewerking aan een informatieverzoek – de toegang tot uw bankrekening reeds ontzegd? In deze gevallen dienen de mogelijke vervolgstappen te worden bezien. In sommige gevallen kan bijvoorbeeld in bezwaar worden gegaan tegen het voornemen van een bank om de bankrelatie op te zeggen. Ook kan hierna eventueel nog een klacht worden ingediend over een reactie van de bank op het voorafgaande bezwaar. Een andere te bewandelen route  zou wellicht kunnen zijn om uiteindelijk of – indien nodig –  onmiddellijk een kort geding procedure op te starten. Hiervoor kunnen meerdere gronden worden aangevoerd: zo kan sprake zijn van een onrechtmatige dan wel onaanvaardbare opzegging op grond van de eisen van redelijkheid en billijkheid zoals genoemd in artikel 6:248 BW en de bijzondere zorgplicht die op de bank rust. Bovendien kan een opzegging niet aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit voldoen en kan onvoldoende rekening gehouden zijn met de ernstige gevolgen voor een cliënt. De rechter kan een dergelijke onrechtmatige opzegging van een bankrelatie ongedaan maken.

Tot slot is het aan te bevelen om uw financiële dienstverlener te vriend te houden. Door een goede relatie op te bouwen en te onderhouden, kan er op een constructieve manier worden samengewerkt en kunnen problemen tijdig worden aangepakt en opgelost.

Blenheim Advocaten

Hebt u vragen over de mogelijkheden bij een (voorgenomen) bankopzegging? Neem dan contact op met een van onze specialisten.